Z naszych dziejów - Onufry Lewocki - budowniczy Chociszewa

Niedawno przedstawiliśmy Państwu dzieje rodu Żółtowskich - ostatnich dziedziców Chociszewa. Mamy nadzieję, że rozbudziliśmy ciekawość naszych czytelników. Teraz bowiem chcielibyśmy zagłębić się dalej w historię tej miejscowości. Ktoś nierozsądny mógłby powiedzieć, że skoro coś wydarzyło się dawno to nie warto o tym wspominać. Jednak często bywa tak, że zdarzenia z przeszłości wpływają w sposób istotny na teraźniejszość. Tak właśnie jest w przypadku Chociszewa, które swój obecny kształt zawdzięcza w ogromnym stopniu dawnym dziedzicom - rodzinie Lewockich. Mamy nadzieję, że niniejszy artykuł, a także następne publikacje pozwolą Państwu docenić wkład tej rodziny w rozwój wsi.

Pierwsze wzmianki na temat Chociszewa pochodzą z roku 1373. Pierwszymi zaś wymienionymi w źródłach dziedzicami tej wsi byli bracia Stanisław i Dzierżek herbu Łabędź. Do nich należało również sąsiednie Smoszewo. Kolejny zapis kronikarski dotyczący Chociszewa pochodzi z roku 1448. Właśnie wtedy Wincenty Giżycki, herbu Gozdawa kupuje tę wieś za wysoką kwotę - 1200 grzywien srebra. Nabywca Chociszewa pełnił wysoką funkcję Marszałka na dworze Księcia Mazowieckiego - Bolesława IV. Miejscowość ta stała się z resztą siedzibą tego szlachcica.

Za sprawą Wincentego Giżyckiego herbu Gozdawa, Chociszewo zyskało kościół. Dokładna data fundacji kościoła nie jest znana. Można ją ustalić w przybliżeniu na lata 1450-1452. Fundacja kościoła w Chociszewie okazała się szczególnie istotna. Mimo, iż w Chociszewie już od połowy XV w. istniał kościół, parafianie nie zawsze czynili to co było zgodne z Jego nauką. W aktach wizytacji kościelnej z 1775r. zanotowano, że w tym właśnie roku ludność, za namową miejscowej zielarki (zwanej powszechnie wiedźmą), postanowiła zanieść przydrożny krzyż do glinianki i utopić go w niej przygniatając kamieniami. Czemu to uczyniono? Poprzez ten postępek chciano zaradzić suszy gnębiącej okolice. Niestety nie wiadomo czy „utopienie krzyża” przyniosło oczekiwany skutek. Wiadomo natomiast, że mieszkańcy Chociszewa, po dziś dzień, opowiadają o duchach, które można spotkać nad stawem.

Po śmierci Wincentego Giżyckiego (1467) jego majątek przeszedł w ręce jego synów Jana i Pawła. W 1484 r. Jan Giżycki zdecydował się sprzedać dobra ojcowskie. Przedmiotem transakcji były wsie Chociszewo i Wychódźc, oraz młyn w Goławinie. Nabywcami byli przedstawiciele rodu Kryskich. Ninogniew – kasztelan raciąski i Jan - kanonik płocki. Wówczas Chociszewo posiadało nieco inną nazwę, nazywano je bowiem Kociszewem,

Około roku 1780 wieś liczyła wraz z sześcioma Żydami 100 osób. Przed Powstaniem Listopadowym istniało tu 12 domów zamieszkiwanych przez 140 osób. W 1830 r. wieś miała niemal kwadratowy plan, wówczas rozpoczęto budowę obecnie istniejącego kościoła. We wsi istniała karczma, prowadzona prawdopodobnie przez Żydów, oraz folwark.

Dużo dokładniejszych informacji na temat Chociszewa dostarcza Słownik Historyczno-Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich wydany w 1895 r. Oto fragment publikacji poświęcamy wsi:

"Chociszewo wieś i Folwark w powiecie płońskim w gminie Wychodź, parafia Chociszewo posiada kościół parafialny, drewniany. W 1827 roku było tu 12 domów 140 mieszkańców. Obecnie z Lewocinem 39 domów 271 mieszkańców. Parafia Chociszewo dekanatu Płońskiego 1426 dusz liczy. Folwark (niegdyś własność Onufrego Lewockiego) chociszewski jest odległy od Płocka wiorst 49, miasta Płońska wiorst 24, od Czerwińska wiorst 7, od Zakroczymia wiorst 14, od Łowicza wiorst 49, od rzeki Wisły z wiorsty 3 nabyty w roku 1866 za rubli srebrnych 34,500. Rozległość wynosi mórg 690, a mianowicie grunta orne i ogrody mórg 580, łąk mórg 24, pastwisk, mórg 27, wody morgi 4, nieużytki i place mórg 15, zarośla mórg 42, budowli dworskich murowanych 3, z drewna 28,znajdują się 2 stawy z dochodem z rybołówstwa. Wiatrak 1, pokłady białej glinki zastępującej w okolicy wapno (…) Wieś Chociszewo ma osad 27, gruntu mórg 284."

Wspomniany wcześniej Onufry Lewocki (1787- 1854) , wraz ze swoją żoną Katarzyną (1779-1890) odegrali bardzo ważną rolę w historii Chociszewa. Od momentu, kiedy Onufry Lewocki kupił tę miejscowość w roku 1850, zaczyna się „złoty wiek” w dziejach tej miejscowości. Dlatego właśnie warto przyjrzeć się bliżej tej postaci, a także całej familii Lewockich.

Senior rodu był znanym w świecie nauki pedagogiem i matematykiem. Urodził się w Żytomierzu na Ukrainie. W latach 1811-1822 był guwernerem w domach arystokratycznych na Wołyniu. W roku 1822 przeniósł się do Królestwa Polskiego, gdzie współpracował z Towarzystwem do Ksiąg Elementarnych. W 1825 został mianowany Członkiem Dozoru Szkoły Politechnicznej, a w 1829 objął funkcję Generalnego Wizytatora Szkół w Królestwie Polskim. Onufry Lewocki był także członkiem Instytutu Głuchoniemych, oraz Towarzystwa Dobroczynności w Warszawie. Ponadto tłumaczył na potrzeby szkół języków obcych rozprawy naukowe. Jednak największym jego dziełem na polu naukowym był podręcznik do nauki geometrii pod tytułem: Jeometryja dla szkół wydziałowych i ponadwydziałowych. W roku 1828 Książka ta zyskała aprobatę Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i została zalecona jako podręcznik szkolny.

Jak już powiedziano Onufry Lewocki kupił Chociszewo w roku 1850. Poprzednim właścicielem miejscowości był Leon Rusiecki. Jednak to dziedzica Lewockiego można słusznie uznać za budowniczego wsi. Dzięki jego staraniom odnowiono kościół, wybudowano dworek, powstała też plebania. O seniorze rodu Lewockich przypomina do dziś także epitafium znajdujące się w kościele. Oto jego treść:

Pamięci Onufrego Lewockiego – wizytatora szkół w Królestwie Polskiem 

Żona, syn i córka poświęcają

Prosząc pobożnych o Zdrowaś Maryja 

za duszę Jego

Urodził się 1787_ cnotliwego żywota dokonał 9 października 1854 roku.

Pokój drogim Jego cieniom.

Do zobaczenia ukochany Mężu i Ojcze.

Na cmentarzu parafialnym w Chociszewie znajdują się mogiły dziedziców i dobrodziejów tej miejscowości. Wśród nich znajduje się także grób Onufrego Lewockiego. Jest on usytuowany w luce, pomiędzy pierwszym, a drugim nagrobkiem (patrząc od lewej strony).

W następnym artykule poświęconym dziejom Chociszewa, postaramy się przybliżyć Państwu sylwetkę żony Onufrego – Katarzyny. Napiszemy też o niezwykłych gościach, jacy bywali w majątku rodziny Lewockich .

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Leonarda (stan na chwilę obecną).

Epitafium poświęcone pamięci Onufrego Lewockiego.

Dworek – obecna siedziba Szkoły Podstawowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Plebania powstała z fundacji Lewockich.

Herb Jelita - herb rodu Lewockich.

Nagrobek Onufrego Lewockiego, znajdujący się w luce pomiędzy grobami widocznej na zdjęciu. Pierwotnie na nagrobku była płyta z piaskowca z inskrypcjami, usytuowana poziomo. Obecnie, na skutek zniszczeń wywołanych upływem czasu płyta została zalana betonem.